::
Ông Trump dường như đang thử phản ứng của Tòa án Tối cao thông qua quyết định sa thải Thống đốc Cook, và nếu bước đi này thuận lợi, mục tiêu tiếp theo có thể là Chủ tịch Fed Jerome Powell.
Ngày 25/8, Tổng thống Donald Trump thông báo quyết định sa thải Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook, có hiệu lực ngay lập tức. Ông cho biết động thái này xuất phát từ kiến nghị khởi tố bà Cook về cáo buộc “gian lận thế chấp” do Giám đốc Cơ quan Tài chính Nhà ở Liên bang Mỹ (FHFA) Bill Pulte gửi tới Bộ Tư pháp hôm 15/8.
Bà Lisa Cook là một trong 7 thành viên Hội đồng Thống đốc Fed cơ quan điều hành chính sách tiền tệ, giữ vai trò như ngân hàng trung ương của Mỹ. Đây là tổ chức độc lập, có nhiệm vụ trọng yếu trong việc hoạch định và triển khai chính sách tiền tệ nhằm bảo đảm sự ổn định kinh tế và tài chính quốc gia.
Đây là lần đầu tiên một tổng thống Mỹ ra quyết định sa thải một thống đốc Fed, phản ánh mức độ căng thẳng leo thang giữa Nhà Trắng và cơ quan này. Bà Lisa Cook đã bác bỏ toàn bộ cáo buộc, khẳng định ông Trump không có thẩm quyền bãi nhiệm và tuyên bố sẽ khởi kiện. Diễn biến này nhiều khả năng sẽ kéo theo một cuộc tranh tụng pháp lý, buộc Tòa án Tối cao Mỹ phải đứng ra phân xử.
Động thái trên cũng cho thấy Tổng thống Trump dường như muốn thử phản ứng của Tòa án Tối cao, khi cơ quan này hồi tháng 5 từng ra phán quyết cho phép tổng thống được quyền cách chức quan chức các cơ quan độc lập nếu có “lý do chính đáng”. Tuy vậy, quyết định này đồng thời lưu ý rằng Fed là một “thực thể bán tư nhân với cơ cấu đặc thù”, song lại không đưa ra hướng dẫn cụ thể.
Căng thẳng giữa Tổng thống Trump và Fed ngày càng gia tăng khi ông thúc giục hạ lãi suất để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, nhưng không được cơ quan này đáp ứng. Ông Trump nhiều lần chỉ trích Fed và thậm chí từng đe dọa bãi nhiệm Chủ tịch Jerome Powell.
Đạo luật Cục Dự trữ Liên bang, được thông qua năm 1913, quy định tổng thống có thể cách chức thống đốc Fed nếu có “lý do chính đáng”. Tuy nhiên, khái niệm này không được định nghĩa cụ thể trong luật, mà thường được hiểu bao gồm các trường hợp như “thiếu năng lực, lơ là nhiệm vụ hoặc có hành vi sai phạm khi đương chức”.
“Không ai phủ nhận rằng nếu một thống đốc Fed nhận hối lộ thì chắc chắn sẽ bị bãi nhiệm, điều đó không cần tranh cãi. Nhưng câu hỏi đặt ra là đâu mới thực sự được xem là ‘lý do chính đáng’ để cách chức?”, giáo sư Robert Post của Trường Luật Yale nói với WSJ, nhấn mạnh đây là một vấn đề “cực kỳ quan trọng”.
Ông Post chỉ ra rằng bà Cook hiện chưa bị truy tố về bất kỳ hành vi vi phạm dân sự hay hình sự nào. Nếu tòa án cho phép Tổng thống Trump bãi nhiệm bà chỉ dựa trên một cáo buộc, mà không cần bằng chứng cụ thể về sai phạm, thì điều khoản bảo vệ “chỉ có thể bị cách chức khi có lý do chính đáng” sẽ trở nên vô nghĩa.
“Những vấn đề mà tòa án cần làm rõ là đâu mới được xem là ‘lý do chính đáng’, ai có thẩm quyền quyết định và quy trình bãi nhiệm một thống đốc Fed phải diễn ra như thế nào”, giáo sư luật Jennifer Nou của Đại học Chicago nhận định. Bà cho rằng Tổng thống Trump đã vi phạm quy định khi dựa vào một cái cớ chưa được xác thực.
Tuy nhiên, theo đánh giá của Politico, đây lại là một bước đi khôn khéo của ông Trump, bởi các thẩm phán, kể cả ở Tòa án Tối cao, thường tỏ ra dè dặt khi phải bác bỏ kết luận mang tính chủ quan của tổng thống về việc thế nào là “lý do chính đáng” hay đâu là cơ sở pháp lý hợp lệ để tiến hành một vụ bãi nhiệm.
Nếu tòa án không ngăn chặn quyết định bãi nhiệm, Tổng thống Trump sẽ có cơ hội đề cử một đồng minh thay thế bà Cook vào Hội đồng Thống đốc Fed. Cơ quan này gồm 7 thành viên, do tổng thống đề cử và Thượng viện phê chuẩn, mỗi người giữ nhiệm kỳ 14 năm và không được tái bổ nhiệm.
Bà Cook là một trong ba thống đốc được bổ nhiệm dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, trong khi 4 ghế còn lại có hai người do chính ông Trump lựa chọn. Nếu củng cố được đa số thành viên có cùng quan điểm về chính sách tiền tệ, ông Trump có thể nhanh chóng hiện thực hóa mục tiêu cắt giảm lãi suất.
Biên bản cuộc họp Fed cuối tháng 7 cho thấy hai thống đốc do ông Trump bổ nhiệm ủng hộ việc cắt giảm lãi suất, trong khi 5 thành viên còn lại, bao gồm cả bà Cook, cho rằng cần giữ nguyên mức hiện tại do thị trường lao động suy yếu và lạm phát vẫn gia tăng.
Theo các đồng minh của ông Trump, việc bãi nhiệm bà Cook chỉ là một phép thử, trong khi mục tiêu chính mà ông hướng tới là loại bỏ Chủ tịch Fed Jerome Powell.
“Động thái này là lời nhắc nhở đối với ông Powell rằng ‘chúng tôi hoàn toàn có cơ sở chính đáng để hành động’,” cựu Thư ký Báo chí Nhà Trắng Sean Spicer phát biểu. “Đây được xem như một phép thử, nhằm khẳng định rằng ‘chúng tôi có khả năng thực hiện, và đây chính là chuẩn mực’.”
Giáo sư Jack Goldsmith của Trường Luật Harvard, từng là quan chức Bộ Tư pháp Mỹ, cho rằng dù mục đích thật sự đằng sau việc sa thải bà Cook là gì, Tổng thống Trump vẫn đang hành động trong phạm vi luật định. Nếu tòa án lựa chọn không can thiệp, mọi nỗ lực ngăn chặn sẽ phải đến từ những kênh khác.
“Trong trường hợp tòa án không thể duy trì các chuẩn mực, thị trường có lẽ sẽ phải gánh vác vai trò này,” giáo sư Jennifer Nou bình luận.
Theo bà Cook, Tổng thống Trump đang cố tình tìm lý do để thực hiện ý định lâu nay là trừng phạt Fed vì không chịu hạ lãi suất.
“Tổng thống Trump muốn sa thải tôi với cái gọi là ‘lý do chính đáng’, nhưng điều đó không có cơ sở cũng như thẩm quyền hợp pháp,” bà Cook nhấn mạnh. “Tôi sẽ không rời bỏ vị trí và sẽ tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế Mỹ như tôi đã làm từ năm 2022.”
