::Các doanh nghiệp phương Tây lo ngại chuỗi cung ứng đất hiếm bị gián đoạn và hoạt động thương mại đường biển gặp trở ngại khi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc leo thang.
Ngày 10/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo kế hoạch áp thêm mức thuế 100% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/11, đồng thời siết chặt việc Trung Quốc sử dụng các phần mềm công nghệ cao do Mỹ sản xuất.
Ông cũng để ngỏ khả năng hủy chuyến tham dự Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) tại Hàn Quốc vào cuối tháng này. “Tôi dự kiến sẽ gặp Chủ tịch Tập Cận Bình trong hai tuần tới tại APEC ở Hàn Quốc, nhưng hiện tại có lẽ không còn lý do nào để thực hiện điều đó nữa,” ông viết.
Thông báo này khiến chứng khoán Phố Wall lao dốc, đặc biệt là nhóm cổ phiếu công nghệ giảm mạnh 3,56%, đồng thời làm gia tăng lo ngại rằng cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể bùng phát trở lại.
Động thái của ông Trump bắt nguồn từ căng thẳng xoay quanh lĩnh vực đất hiếm, nguồn tài nguyên mà Trung Quốc gần như độc quyền. Ngày 9/10, Bắc Kinh tuyên bố sẽ mở rộng phạm vi kiểm soát đối với hoạt động sản xuất các sản phẩm có chứa đất hiếm trong nước.
Theo quy định mới, mọi sản phẩm dù được sản xuất ở bất kỳ đâu đều phải có giấy phép từ Trung Quốc nếu hàm lượng đất hiếm có nguồn gốc nước này chiếm trên 0,1% giá trị sản phẩm. Các mặt hàng phục vụ mục đích quân sự sẽ không được cấp phép, trong khi lĩnh vực bán dẫn sẽ được xem xét riêng từng trường hợp. Tờ Le Monde nhận định, quy định này đồng nghĩa Trung Quốc đang mở rộng quyền kiểm soát toàn bộ chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu, coi như một đòn phản công trực diện nhằm vào Mỹ.
Trung Quốc hiện nắm quyền kiểm soát khoảng 90% chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu và chiếm hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu linh kiện quan trọng trong điện thoại thông minh, xe điện và máy bay chiến đấu.
Theo Financial Times, các doanh nghiệp phương Tây cảnh báo căng thẳng thương mại Mỹ – Trung liên quan đến đất hiếm có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, kéo theo giá chip, ôtô và vũ khí leo thang. Đại diện Hiệp hội các nhà sản xuất ôtô Đức (VDA) cho rằng những quy định mới của Bộ Thương mại Trung Quốc sẽ ảnh hưởng sâu rộng tới chuỗi cung ứng ở Đức và toàn châu Âu.
Giới doanh nghiệp châu Âu cảnh báo thiệt hại có thể lan sang cả những ngành không liên quan trực tiếp đến Mỹ, khi số lượng hồ sơ xin cấp phép xuất khẩu đất hiếm tại Bắc Kinh tăng nhanh. Theo Ủy viên Thương mại EU Maroš Šefčovič, chỉ khoảng 50% hồ sơ được phê duyệt vì yêu cầu thông tin “quá chi tiết và gần như không thể đáp ứng”. Ông kêu gọi các bộ trưởng G7 sớm họp bàn để tìm giải pháp chung.
Ngoài các ngành công nghiệp phụ thuộc vào đất hiếm, lĩnh vực hàng hải cũng đứng trước rủi ro khi Trung Quốc áp dụng phí cảng đặc biệt với các tàu do Mỹ sở hữu, đóng hoặc vận hành kể từ ngày 14/10, nhằm trả đũa chính sách tương tự của Washington.
Hãng môi giới tàu biển Xclusiv tại Athens nhận định, “biện pháp đáp trả này đang khiến hai nền kinh tế mắc kẹt trong vòng xoáy thuế hàng hải, đe dọa bóp méo và làm gián đoạn dòng chảy vận tải toàn cầu”.
Đầu năm nay, chính quyền ông Trump đã công bố kế hoạch áp dụng phí đối với các tàu có yếu tố liên quan đến Trung Quốc, với mục tiêu hạn chế tầm ảnh hưởng của Bắc Kinh trong lĩnh vực hàng hải toàn cầu, đồng thời thúc đẩy ngành đóng tàu nội địa Mỹ.
Theo số liệu từ Clarksons Research, mức phí cảng mới mà Trung Quốc áp dụng có thể tác động đến khoảng 15% tổng công suất đội tàu chở dầu thế giới. Chuyên gia phân tích Omar Nokta thuộc Jefferies ước tính khoảng 13% tàu chở dầu thô và 11% tàu container toàn cầu sẽ chịu ảnh hưởng từ chính sách này.
“Hiện chúng ta đang trải qua thời kỳ đầy biến động, khi các bên âm thầm thử nhiều cách để thích ứng, song mức độ hiệu quả lại khác nhau,” nhà phân tích vận tải hàng rời khô Ed Finley-Richardson nhận xét.
Căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Cuối tuần qua, Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố sẽ “chiến đấu đến cùng”, trong khi Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cáo buộc Bắc Kinh đang cố “kéo tất cả xuống cùng họ”.
Ngày 14/10, Tổng thống Trump cho biết Mỹ đang xem xét khả năng ngừng hợp tác thương mại với Trung Quốc trong lĩnh vực dầu ăn và một số hoạt động kinh doanh khác, như động thái đáp trả việc Bắc Kinh dừng mua đậu nành của Mỹ. “Chúng ta hoàn toàn có thể tự sản xuất dầu ăn, không cần nhập từ Trung Quốc,” ông nói.
Thị trường ngoại hối lập tức phản ứng trước nguy cơ chiến tranh thương mại leo thang. Dòng vốn trú ẩn an toàn đổ vào khiến đồng JPY, CHF và EUR hưởng lợi, trong khi AUD và NZD vốn nhạy cảm với diễn biến kinh tế Trung Quốc chịu áp lực giảm mạnh, theo báo cáo của ngân hàng đầu tư ING (Hà Lan).
Dù vậy, ngân hàng này vẫn bày tỏ hy vọng căng thẳng có thể hạ nhiệt trước thềm Hội nghị APEC. “Chúng tôi cho rằng kịch bản nhiều khả năng xảy ra hơn là việc gia hạn thỏa thuận đình chiến thuế quan vào ngày 1/11, thay vì tái khởi động một cuộc chiến thương mại toàn diện,” nhóm chuyên gia ING nhận định.
Việc ông Trump ấn định thời điểm áp thuế bổ sung vào ngày 1/11 ngay sau hội nghị thượng đỉnh APEC được xem là động thái nhằm mở đường cho khả năng đối thoại. “Tôi chưa hủy cuộc gặp với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại APEC, nhưng hiện vẫn chưa chắc liệu chúng tôi có thể gặp nhau hay không,” ông nói.
Tuy vậy, ING cảnh báo rằng nguy cơ leo thang căng thẳng vẫn ở mức cao. Dữ liệu thương mại do Trung Quốc công bố ngày 13/10 cho thấy nước này vẫn sở hữu năng lực xuất khẩu đa dạng, đủ để tạo sức ép lên thương mại với Mỹ. Điều đó cho thấy Bắc Kinh tự tin rằng họ có đủ đòn bẩy để giữ lập trường cứng rắn.
