::
Ông Trump đề xuất Ukraine cung cấp đất hiếm để đổi lấy viện trợ từ Mỹ, nhằm tăng cường lợi thế cạnh tranh và giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ các đối thủ.
“Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết Washington đang xem xét một thỏa thuận với Ukraine, trong đó Kiev có thể bảo đảm những gì đang nhận được từ Mỹ bằng cách cung cấp đất hiếm và các nguồn tài nguyên khác.” Ông phát biểu với báo giới tại Phòng Bầu dục ngày 3/2, đề cập đến khoản hỗ trợ dành cho Ukraine.
Giới phân tích cho biết ông Trump có thể hướng đến nguồn khoáng sản quan trọng của Ukraine nhằm giảm bớt ảnh hưởng của Trung Quốc trên thị trường đất hiếm toàn cầu. Với ưu tiên đặt lợi ích Mỹ lên hàng đầu, cựu Tổng thống được cho là muốn tăng cường lợi thế cạnh tranh của Washington trước các đối thủ.
Đất hiếm bao gồm 17 nguyên tố kim loại, dù tên gọi có thể gây hiểu lầm, nhưng thực tế chúng có trữ lượng khá phong phú trong vỏ Trái Đất. Tuy nhiên, quá trình khai thác gặp nhiều thách thức do tỷ lệ thu hồi rất thấp so với khối lượng đất đá phải đào bới. Hơn nữa, các nguyên tố này thường tồn tại dưới dạng hợp chất, đòi hỏi công đoạn tinh luyện phức tạp trước khi có thể sử dụng.
Những kim loại này đóng vai trò thiết yếu trong sản xuất thiết bị công nghệ cao, bao gồm điện thoại thông minh và pin xe điện. Trong lĩnh vực quốc phòng, đất hiếm là thành phần quan trọng trong chế tạo vũ khí và khí tài quân sự. Vì thế, sự cạnh tranh giữa các quốc gia trong việc tìm kiếm, kiểm soát nguồn cung và khai thác loại khoáng sản này ngày càng gay gắt.
Theo số liệu từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Mỹ sở hữu khoảng 3,6 triệu tấn đất hiếm, trong khi Canada có trữ lượng vượt 14 triệu tấn. Hiện tại, Mỹ đứng thứ hai thế giới về khai thác loại khoáng sản này, chỉ sau Trung Quốc quốc gia nắm giữ hơn 40 triệu tấn.
Trung Quốc từ lâu chiếm ưu thế trên thị trường đất hiếm, đóng góp khoảng 70% tổng sản lượng khai thác và kiểm soát tới 90% công đoạn tinh luyện. Không chỉ vậy, nước này còn giữ vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng than chì, titanium và đặc biệt là quá trình tinh luyện lithium nguyên liệu cốt lõi để sản xuất pin xe điện.
USGS cho rằng Mỹ vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu khoáng sản quan trọng, trong đó Trung Quốc là nguồn cung chủ yếu. Quan hệ thương mại giữa hai nước căng thẳng từ nhiệm kỳ đầu của cựu Tổng thống Trump, khiến Mỹ càng phải đẩy nhanh việc tìm kiếm nguồn thay thế.
Những năm gần đây, Trung Quốc tăng cường kiểm soát khoáng sản và đất hiếm, bao gồm cấm xuất khẩu công nghệ tinh luyện và yêu cầu doanh nghiệp giám sát quá trình sử dụng trong chuỗi cung ứng. Đến đầu tháng 12/2024, nước này tiếp tục hạn chế xuất khẩu một số nguyên liệu quan trọng cho ngành bán dẫn, như gallium, germanium và antimony, viện dẫn lý do an ninh.
Ngày 3/2, trùng thời điểm cựu Tổng thống Trump tuyên bố kế hoạch áp thuế bổ sung đối với Trung Quốc, Bắc Kinh thông báo siết chặt kiểm soát xuất khẩu đối với wolfram, tellurium, ruthenium và molybdenum những kim loại quan trọng trong ngành công nghệ cao.
Theo danh sách do USGS công bố năm 2022, các kim loại này nằm trong nhóm 50 khoáng sản có vai trò thiết yếu đối với nền kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ.
Samuel Ramani, chuyên gia tại Viện nghiên cứu chính sách quốc phòng RUSI (Anh), nhận định trữ lượng khoáng sản của Ukraine có thể trở thành yếu tố quan trọng giúp Mỹ đa dạng hóa chuỗi cung ứng và giảm sự phụ thuộc chiến lược vào Trung Quốc.
Báo cáo năm 2024 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới ước tính Ukraine sở hữu khoảng 5% tổng trữ lượng đất hiếm toàn cầu. Cơ quan Khảo sát Địa chất Ukraine cũng cho biết quốc gia này có nguồn tài nguyên đáng kể gồm lithium, titanium và zirconium.
Năm 2022, Ukraine công bố trữ lượng titanium chiếm khoảng 7% nguồn cung thế giới. Lượng quặng lithium tại nước này ước tính đạt 33 triệu tấn, với giá trị khoảng 38 tỷ USD, trong khi than chì có trữ lượng khoảng 19 triệu tấn. Than chì đóng vai trò quan trọng trong nhiều ngành công nghiệp, đặc biệt là sản xuất pin.
Ukraine còn sở hữu nhiều tài nguyên quan trọng khác như quặng đồng, sắt, dầu mỏ và khí đốt, đóng vai trò thiết yếu trong ngành công nghiệp và năng lượng.
Tổng thống Trump chưa nêu rõ cụ thể điều kiện trao đổi để đổi lấy viện trợ cho Ukraine. Hiện chưa rõ “những thứ khác” mà ông đề cập là gì, nhưng đề xuất này dường như phù hợp với chiến lược của Tổng thống Volodymyr Zelensky. Ngày 4/2, ông Zelensky kêu gọi các doanh nghiệp Mỹ đầu tư vào lĩnh vực đất hiếm của Ukraine, nhấn mạnh đây là “mũi nhọn kinh tế” trong kế hoạch giúp Ukraine giành lợi thế trước xung đột.
Dù Ukraine sở hữu nguồn tài nguyên dồi dào, nhiều chuyên gia phương Tây vẫn tỏ ra thận trọng về khả năng khai thác trong tương lai gần.
Wolf-Christian Paes, nhà nghiên cứu tại Viện Quốc tế và Nghiên cứu Chiến lược (IISS), nhận định với WSJ rằng thách thức lớn nhất của kế hoạch này là phần lớn trữ lượng khoáng sản nằm trong khu vực do Nga kiểm soát hoặc sát chiến tuyến. Ông cho rằng việc tiếp cận những nguồn tài nguyên này sẽ rất khó khăn nếu không có một nền hòa bình bền vững, vì một lệnh ngừng bắn đơn thuần là chưa đủ.
Bên cạnh đó, cựu Tổng thống Trump có thể vấp phải sự phản đối từ các đồng minh trong NATO. Ngày 3/2, Thủ tướng Đức Olaf Scholz chỉ trích đề xuất Ukraine trao đổi tài nguyên để nhận viện trợ, cho rằng nguồn lực này nên được ưu tiên cho quá trình tái thiết đất nước sau khi xung đột kết thúc.
Nataliya Katser-Buchkovska, đồng sáng lập Quỹ Đầu tư Bền vững Ukraine, cho rằng một thỏa thuận thu hút đầu tư từ Mỹ vào ngành khai khoáng Ukraine có thể mang lại lợi ích cho cả hai bên.
“Điều này không chỉ đóng vai trò then chốt trong quá trình phục hồi kinh tế của Ukraine sau xung đột, mà còn giúp Mỹ ứng phó với các thách thức trong chuỗi cung ứng toàn cầu,” bà Katser-Buchkovska chia sẻ với CNN.
