::
Iran buộc phải điều chỉnh phương thức xuất khẩu dầu và tạm ngừng hoạt động một phần tại các mỏ khí đốt do hứng chịu các cuộc tấn công, trong bối cảnh nền kinh tế nước này vốn đã chịu áp lực kéo dài suốt nhiều năm.
Ngày 21/6, Mỹ điều động oanh tạc cơ tàng hình B-2 thả “siêu bom” xuyên phá boongke nhằm vào cơ sở hạt nhân Fordow, đồng thời phóng tên lửa hành trình Tomahawk tấn công các mục tiêu tại Natanz và Isfahan. Sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố các cơ sở này đã bị “xóa sổ hoàn toàn”, đánh dấu lần đầu tiên Washington tiến hành không kích trực tiếp trên lãnh thổ Iran.
Các chuyên gia nhận định, động thái này khiến tình hình Trung Đông thêm rối ren và khó đoán định, nhất là khi cuộc xung đột giữa Israel và Iran đã kéo dài hơn một tuần. Theo Bộ Y tế Iran, các cuộc không kích của Israel đã khiến hơn 400 người thiệt mạng. Nhiều khu dân cư tại Tehran, Isfahan và Natanz chịu thiệt hại nghiêm trọng, với hàng loạt công trình sụp đổ, hệ thống điện và nước bị gián đoạn nghiêm trọng.
Theo giới phân tích trên Al Jazeera, cuộc xung đột có thể khiến Tehran thiệt hại hàng tỷ USD, kìm hãm đà tăng trưởng kinh tế và làm dấy lên lo ngại về tính bền vững trong hoạch định chính sách tài khóa dài hạn.
Iran hiện là quốc gia có sản lượng dầu lớn thứ ba trong OPEC, với mức khai thác khoảng 3,2 triệu thùng mỗi ngày vào cuối năm ngoái, tương đương 3% nguồn cung toàn cầu. Ngành dầu mỏ được xem là xương sống của nền kinh tế Iran, đóng góp chủ lực vào ngân sách quốc gia và nguồn dự trữ ngoại hối.
Báo cáo tháng 6 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) cho biết, Iran hiện khai thác khoảng 4,8 triệu thùng dầu và khí ngưng tụ mỗi ngày. Từ đầu năm đến nay, nước này xuất khẩu trung bình 1,7 triệu thùng/ngày, phần lớn được chuyển đến thị trường Trung Quốc.
Sau khi xung đột với Israel bùng phát từ giữa tháng, ngành dầu khí Iran phải xoay sở mọi cách để duy trì hoạt động xuất khẩu. Theo nguồn tin thân cận được Reuters dẫn lại, trong những ngày gần đây, Tehran chỉ cho bơm dầu lên từng tàu một. Các tàu chở dầu neo đậu cách xa đảo Kharg nơi xử lý hơn 90% lượng dầu xuất khẩu của Iran rồi nhanh chóng tiếp cận cảng để nạp hàng, nhằm rút ngắn tối đa thời gian lưu lại khu vực này.
Iran cũng đang điều chuyển các kho chứa dầu nổi đến gần Trung Quốc hơn. Nhờ đó, sản lượng dầu xuất khẩu trong tuần trước đã tăng lên 2,2 triệu thùng, theo dữ liệu từ hãng phân tích thị trường năng lượng Kpler.
Trong khi đó, Israel đã tiến hành không kích nhà máy lọc dầu Shahr Rey gần Tehran cùng một số kho nhiên liệu xung quanh thủ đô. Hiện vẫn chưa thể xác định đầy đủ mức độ ảnh hưởng của các cuộc tấn công này đối với hoạt động sản xuất dầu của Iran.
Ngành công nghiệp khí đốt của Iran cũng bị ảnh hưởng bởi xung đột. Ngày 14/6, Tehran thông báo tạm ngừng một phần hoạt động tại mỏ South Pars ở Vùng Vịnh sau cuộc không kích của Israel. Đây là mỏ khí đốt lớn nhất thế giới, hiện cung cấp khoảng 80% sản lượng khí đốt của Iran. Mức độ thiệt hại cụ thể hiện vẫn chưa được công bố.
Iran hiện sản xuất khoảng 275 tỷ m³ khí đốt mỗi năm, chiếm khoảng 6,5% tổng sản lượng toàn cầu. Tuy nhiên, toàn bộ sản lượng này chủ yếu phục vụ tiêu dùng nội địa, do nước này không thể xuất khẩu khí đốt vì các lệnh trừng phạt quốc tế.
Trong nhiều năm qua, nền kinh tế Iran quốc gia nằm ở khu vực Trung Đông liên tục chịu sức ép từ các lệnh trừng phạt của Mỹ, chủ yếu liên quan đến chương trình hạt nhân của nước này. Để thúc ép Tehran trở lại bàn đàm phán, chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama từng kêu gọi các nền kinh tế lớn hạn chế hoặc ngừng nhập khẩu dầu từ Iran.
Sau khi Iran ký thỏa thuận hạt nhân JCPOA vào năm 2015 với nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Nga, Trung Quốc, Pháp, Đức, Anh và Liên minh châu Âu), một số biện pháp trừng phạt kinh tế đã được dỡ bỏ. Nhờ đó, đến năm 2016, xuất khẩu dầu của Iran đạt mức 2,8 triệu thùng mỗi ngày.
Tuy nhiên, đến năm 2018, chính quyền Tổng thống Donald Trump quyết định rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân JCPOA, đồng thời tái áp và mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với Iran. Động thái này khiến nguồn thu ngoại tệ của quốc gia Trung Đông này sụt giảm nghiêm trọng. Theo dữ liệu từ Ngân hàng Trung ương Iran, trong khoảng thời gian từ tháng 3/2020 đến 3/2021, Iran chỉ thu về 23 tỷ USD từ hoạt động xuất khẩu dầu. Tuy nhiên, con số này đã dần phục hồi những năm sau đó, đạt mức 67 tỷ USD trong giai đoạn tháng 3/2024 đến 3/2025.
Ngoài việc bị thắt chặt nguồn thu từ xuất khẩu dầu thô, nền kinh tế Iran còn đối mặt với nhiều khó khăn khác. Tình trạng thiếu vốn đầu tư khiến sản lượng khí đốt sụt giảm, trong khi hệ thống tưới tiêu kém hiệu quả dẫn đến tình trạng thiếu nước và mất điện xảy ra thường xuyên.
Bên cạnh đó, tình trạng thâm hụt ngân sách kéo dài khiến Iran gặp trở ngại trong việc đầu tư phát triển kinh tế lâu dài và cải tạo cơ sở hạ tầng xuống cấp. Tổng thống Masoud Pezeshkian nhiều lần cảnh báo về tình hình kinh tế nghiêm trọng, cho rằng đất nước hiện đối mặt với khó khăn còn lớn hơn cả thời kỳ chiến tranh Iran – Iraq trong thập niên 1980. Tháng 3 vừa qua, ông công khai lên án lệnh trừng phạt mới của Mỹ nhằm vào các tàu chở dầu của Iran.
Đồng rial của Iran đã mất hơn 90% giá trị so với đồng USD kể từ năm 2018, tạo áp lực nặng nề lên đời sống người dân. Mặc dù tỷ lệ lạm phát chính thức được công bố ở mức 40%, một số chuyên gia trong nước cho rằng con số thực tế có thể vượt 50%. “Việc đưa ra số liệu chính xác là rất khó. Nhiều năm chịu các biện pháp trừng phạt đã thổi bùng lạm phát, chủ yếu thông qua đà mất giá của đồng rial, khiến giá hàng nhập khẩu tăng mạnh”, Hamzeh Al Gaaod, chuyên gia kinh tế tại hãng phân tích TS Lombard, nhận định.
Hồi tháng 1, hãng tin Tasnim dẫn lời ông Ebrahim Sadeghifar, Viện trưởng Viện Lao động và Phúc lợi Xã hội Iran, cho biết khoảng 22-27% dân số nước này đang sống dưới ngưỡng nghèo. Tỷ lệ thất nghiệp theo thống kê chính thức là 9,2%, song Ủy ban Đại diện Người lao động Iran nhận định con số thực tế có thể cao hơn đáng kể.
Tehran đến nay vẫn tránh được nguy cơ sụp đổ kinh tế hoàn toàn, phần nào nhờ vào mối quan hệ với Trung Quốc đối tác mua dầu lớn nhất và là một trong số ít quốc gia còn duy trì hoạt động thương mại với Iran. Theo dữ liệu từ Hải quan Iran, kim ngạch thương mại phi dầu mỏ giữa hai nước trong giai đoạn từ tháng 2/2024 đến tháng 3/2025 đạt 34,1 tỷ USD. Trong khi đó, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tổng GDP của Iran trong năm ngoái ước đạt khoảng 434 tỷ USD.
Al Gaaod cho biết Iran đang nắm giữ khoảng 33 tỷ USD dự trữ ngoại hối. “Tuy nhiên, việc sử dụng khoản dự trữ này cho chiến sự có thể khiến nước này đối mặt với rủi ro nghiêm trọng trong tương lai,” ông nói.
