::
Nhóm DOGE của Elon Musk bắt đầu gây chú ý đến USAID sau khi một quan chức Bộ Ngoại giao đề cập đến khoản chi 153 triệu USD được cho là chưa rõ ràng.
Pete Marocco, người vừa được Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm làm Vụ trưởng Vụ Viện trợ Nước ngoài thuộc Bộ Ngoại giao, ngày 23/1 bày tỏ quan ngại khi xem xét các tài liệu liên quan đến Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID). Khi đó, ông đang lên kế hoạch triển khai lệnh tạm dừng viện trợ nước ngoài trong 90 ngày theo chỉ thị do Tổng thống Trump ban hành ngay sau khi nhậm chức.
Trong quá trình rà soát, Marocco nhận thấy USAID đã giải ngân 153 triệu USD cho nhiều khoản chi khác nhau. Với vai trò giám sát hoạt động của USAID từ Bộ Ngoại giao, ông yêu cầu làm rõ lý do số tiền này được phân bổ dù lệnh tạm dừng viện trợ đang có hiệu lực, theo thông tin từ năm nguồn thạo tin.
Marocco đồng thời chuẩn bị một bức điện ngoại giao, dự kiến gửi đi vào ngày hôm sau, trong đó đề xuất tạm dừng các quỹ viện trợ nước ngoài hiện có trong ít nhất ba tháng để chờ đánh giá lại.
Trong các cuộc họp diễn ra trong 24 giờ tiếp theo, đại diện USAID đã tìm cách làm rõ vấn đề. Họ giải thích rằng khoản 153 triệu USD được sử dụng cho nhiều mục đích, bao gồm chi trả lương nhân viên và thanh toán cho các nhà thầu bên ngoài cho những công việc đã hoàn tất.
Theo lập luận của phía USAID, các khoản chi này không thuộc phạm vi áp dụng của lệnh tạm dừng viện trợ nước ngoài do Tổng thống Trump ban hành.
Dù vậy, Marocco vẫn chưa bị thuyết phục. Sáng 27/1, ông đến trụ sở USAID cùng hơn 10 người, chủ yếu là đại diện từ Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE) một tổ chức do Elon Musk đứng đầu, hướng đến việc tinh gọn bộ máy và giám sát chi tiêu liên bang.
Từ thời điểm đó, USAID dần trở thành trọng tâm chú ý của Elon Musk và Tổng thống Trump.
Trong những ngày tiếp theo, Marocco và DOGE thúc đẩy kế hoạch tái cơ cấu USAID – cơ quan đã hoạt động trong nhiều thập kỷ với ngân sách hơn 40 tỷ USD mỗi năm, đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai viện trợ nhân đạo và củng cố ảnh hưởng của Mỹ trên thế giới.
Phần lớn nhân sự của USAID, ngoại trừ khoảng 600 người trong tổng số hơn 10.000 nhân viên trên toàn cầu, đã tạm thời bị đình chỉ công tác. Tuy nhiên, một thẩm phán liên bang đã ra phán quyết ngăn chặn một số biện pháp do chính quyền Tổng thống Trump đề xuất nhằm thu hẹp quy mô USAID, bao gồm cả quyết định tạm đình chỉ công tác hàng nghìn nhân viên.
Các chuyên gia cho rằng USAID đang ở vị trí nhạy cảm trong bối cảnh chính trị hiện tại của Mỹ. Viện trợ nước ngoài không phải là chủ đề thu hút sự quan tâm lớn từ cử tri, và các hoạt động nhân đạo của USAID ít có tác động trực tiếp đến đời sống người dân trong nước.
Dù vậy, những động thái mạnh mẽ của DOGE đối với USAID có thể tạo tiền lệ cho Tổng thống Trump trong việc đánh giá lại và điều chỉnh hoạt động của các cơ quan khác, bao gồm Bộ Giáo dục và Bộ Quốc phòng.
Cuối tuần trước, Tổng thống Trump bày tỏ quan điểm rõ ràng hơn bao giờ hết về USAID. “HÃY CHẤM DỨT NÓ,” ông viết trên mạng xã hội. Trong khi đó, Musk chỉ trích USAID gay gắt, cho rằng tổ chức này cần bị loại bỏ.
“Mọi chuyện bắt đầu với chúng tôi,” một quan chức cấp cao của USAID nhận định. “Nhưng chắc chắn chúng tôi sẽ không phải trường hợp cuối cùng.”
Khoảng hai tuần trước, đội DOGE cùng Marocco có mặt tại trụ sở USAID và nhanh chóng thể hiện sự hiện diện của mình.
Nhóm này đã đề nghị và được cấp quyền truy cập vào hệ thống tài chính Phoenix của USAID, nơi theo dõi các giao dịch kế toán và giải ngân quỹ tài trợ. Đồng thời, các đại diện DOGE bắt đầu đặt câu hỏi về nhân sự, quy trình phân bổ tài trợ và cách thức soạn thảo hợp đồng của USAID.
Dù DOGE là một thực thể mới, các viên chức tại USAID không xa lạ với Marocco. Ông từng làm việc tại cơ quan này trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Trump nhưng rời đi sau ba tháng do nhận được nhiều phản hồi không tích cực về cách quản lý. Khi đó, một nhóm nhân viên USAID còn soạn thảo một bản ghi nhớ dài 13 trang bày tỏ sự không hài lòng đối với ông.
USAID, dù hoạt động với tư cách một cơ quan độc lập, từ lâu vẫn chịu sự giám sát của Bộ Ngoại giao Mỹ trong các quyết định liên quan đến ngân sách và chi tiêu.
Khi Marocco và nhóm DOGE tiến hành rà soát sổ sách của USAID, tác động từ lệnh tạm dừng viện trợ nước ngoài nhanh chóng lan rộng trên toàn cầu. Các tổ chức viện trợ ở nhiều quy mô liên tục liên hệ với nhân viên USAID để xác minh liệu họ có thuộc diện được miễn trừ hay không.
Nhân viên USAID không thể cung cấp câu trả lời. Không chỉ cố gắng nắm bắt diễn biến sự việc, họ còn nhận chỉ thị từ các quan chức chính quyền Trump yêu cầu không trao đổi với bất kỳ ai bên ngoài cơ quan, bao gồm cả Bộ Ngoại giao, nếu chưa được phép.
Một số quan chức USAID vẫn tìm cách đề xuất miễn trừ lệnh tạm dừng tài trợ đối với một số nhóm viện trợ cụ thể. Động thái này được cho là có thể gây ra sự không hài lòng từ phía nhóm của Elon Musk và cựu Tổng thống Donald Trump.
Vào cuối ngày 27/1, đại diện DOGE đã tiếp cận ban lãnh đạo tạm quyền của USAID và cung cấp danh sách 58 cá nhân, chủ yếu là viên chức cấp cao, đang trong diện tạm đình chỉ công tác. Những người này bị đặt nghi vấn liên quan đến việc can thiệp vào quá trình thực hiện lệnh tạm dừng tài trợ.
Theo một nguồn tin am hiểu tình hình tại USAID và một người nắm rõ định hướng của nhóm Trump đối với cơ quan này, các lãnh đạo tạm quyền, bao gồm Matt Hopson, Ken Jackson và nhân viên kỳ cựu Jason Gray, tỏ ra thận trọng khi tiếp nhận đề xuất trên.
Đại diện DOGE giải thích rằng việc tạm thời cho nhóm viên chức USAID ngừng công tác không phải là biện pháp quá cứng nhắc, vì họ vẫn được hưởng lương và có thể trở lại làm việc nếu không có vấn đề liên quan đến lệnh tạm dừng viện trợ. Sau quá trình thảo luận, các lãnh đạo USAID đã đi đến thống nhất với phương án này.
Tuy nhiên, diễn biến này khiến không khí tại USAID trở nên thận trọng hơn, khi nhiều nhân viên bắt đầu chú ý đến các thay đổi trong nội bộ.
Trong những ngày tiếp theo, đại diện DOGE đã có các cuộc trao đổi với một số nhân sự cấp cao còn lại của USAID. Dù vậy, họ tỏ ra khó khăn trong việc cung cấp thông tin chi tiết về các quy trình quan trọng, bao gồm cách đảm bảo khoản thanh toán đến đúng đối tượng hoặc tiêu chí xem xét việc miễn trừ lệnh tạm dừng viện trợ.
Các viên chức USAID cho rằng một số đại diện từ DOGE, dù rất nhiệt tình, nhưng còn trẻ và chưa có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý ngân sách nhà nước, nên chưa nắm rõ cơ chế vận hành của nguồn tài trợ liên bang cũng như quy trình giám sát các khoản chi. Chẳng hạn, nhiều chương trình tài trợ được phân bổ theo chu kỳ kéo dài nhiều năm, nên việc giải thích lý do một tổ chức vẫn đang nhận ngân sách từ quyết định được đưa ra cách đây một thập kỷ không phải là điều đơn giản.
“Đây là một cơ quan chịu trách nhiệm quản lý ngân sách lên tới 40 tỷ USD mỗi năm, nhưng họ lại kỳ vọng có thể hiểu rõ mọi thứ chỉ sau một cuộc họp kéo dài 30 phút,” một cựu quan chức USAID chia sẻ.
“Chúng tôi đã cố gắng giải thích, dù có thể chưa thực sự rõ ràng, nhưng lại rơi vào thế bị động,” một nhà thầu USAID am hiểu các cuộc thảo luận nội bộ cho biết. “Nhiều người cảm thấy bối rối trước sự phức tạp và mơ hồ của quy trình.”
Theo một viên chức USAID, nhiều câu hỏi từ nhóm DOGE dường như được thiết kế nhằm truy tìm người chịu trách nhiệm cho quyết định chi 153 triệu USD khoản thanh toán đã khiến Marocco không hài lòng.
Đồng thời, Marocco và DOGE tiếp tục điều chỉnh nhân sự tại USAID. Hàng trăm nhà thầu, bao gồm nhiều người đang đảm nhiệm các vai trò quan trọng hỗ trợ trực tiếp cho cơ quan này, đã kết thúc hợp đồng.
Bên cạnh đó, một số nhân viên USAID nhận thấy những dấu hiệu bất thường trong hệ thống làm việc. Máy tính của họ có vẻ đã trải qua một số thay đổi, khi nhiều người phát hiện các phiên họp trực tuyến trên Google Meets tự động được ghi lại mà không thể tắt chức năng này.
“Cảm giác như chúng tôi đang bị giám sát vậy,” một nhân viên USAID chia sẻ.
Không khí tại các văn phòng USAID ở Washington cũng có nhiều thay đổi. Những bức ảnh ghi lại hoạt động nhân đạo của nhân viên tại hiện trường được gỡ xuống, để lại những khung trống trên tường.
Một diễn biến quan trọng khác xảy ra vào ngày 30/1, khiến tình hình tại USAID trở nên căng thẳng hơn. Nicholas Gottlieb, Giám đốc Quan hệ Lao động của cơ quan này, đã gửi thư đến hàng chục nhân viên cấp cao đang trong thời gian tạm dừng công tác, thông báo rằng ông chưa tìm thấy bằng chứng cho thấy họ có hành vi vi phạm.
Sau khi đại diện DOGE trình bày kết quả rà soát đối với 58 nhân viên cấp cao, trong đó đề xuất chấm dứt hợp đồng với 5 người và duy trì tình trạng tạm dừng công tác đối với những người còn lại, Gottlieb đã gửi thư đến nhóm nhân sự này.
Dù tiếp nhận báo cáo từ DOGE, Gottlieb quyết định thông báo cho 58 nhân viên rằng họ có thể trở lại làm việc. Ông cũng lưu ý rằng quyết định này có thể sớm được xem xét lại, và thực tế, chỉ vài giờ sau, tình hình đã có diễn biến mới.
Gottlieb sau đó bị tạm dừng công tác. Theo một nguồn tin am hiểu kế hoạch của chính quyền Trump đối với USAID, ông không có thẩm quyền đơn phương hủy bỏ quyết định tạm đình chỉ đối với 58 nhân viên.
Những điều chỉnh liên quan đến nhân sự và tài trợ cho thấy một định hướng lớn hơn đang được triển khai.
Ngày 31/1, truyền thông Mỹ bắt đầu đưa tin về các cuộc thảo luận trong nội bộ chính quyền Trump liên quan đến khả năng đóng cửa USAID hoặc sáp nhập cơ quan này vào Bộ Ngoại giao. Trước thông tin đó, một phát ngôn viên USAID đã lên tiếng bác bỏ, khẳng định đây là thông tin không chính xác.
Các nghị sĩ Đảng Dân chủ sau đó lên tiếng, nhấn mạnh rằng bất kỳ điều chỉnh lớn nào đối với một cơ quan chính phủ đều cần có sự chấp thuận từ Quốc hội, bao gồm cả kế hoạch tái cấu trúc USAID.
Trong khi đó, đại diện DOGE bày tỏ sự không hài lòng trước quyết định của Gottlieb cũng như cách một số viên chức USAID phản ứng. Họ đồng thời cho rằng quyền tiếp cận các cơ sở của USAID đang gặp trở ngại.
Để có thể ra vào một số văn phòng của USAID, nhân viên cần được cấp phép an ninh theo quy định, ngay cả khi không gian đó không lưu trữ thông tin mật. Một số khu vực, thường được gọi là SCIF, áp dụng các tiêu chuẩn bảo mật nghiêm ngặt hơn, yêu cầu mức độ cấp phép cao hơn đáng kể so với các phòng làm việc thông thường.
Điều khiến đội ngũ nhân viên USAID quan ngại hơn là vẫn còn những thông tin nhạy cảm chưa được phân loại theo cấp độ mật nằm ngoài SCIF. Nếu những dữ liệu này không được xử lý đúng cách, nguy cơ rò rỉ có thể dẫn đến các hệ lụy đáng kể.
Trong bối cảnh tình hình căng thẳng, Matt Hopson, Chánh văn phòng USAID do Tổng thống Trump mới bổ nhiệm, đã thông báo từ chức vào ngày 31/1.
Tranh cãi về quyền tiếp cận văn phòng USAID lên đến cao trào vào ngày hôm sau. Khoảng sáu đại diện từ DOGE đến trụ sở USAID với mong muốn vào một số khu vực trước đây không được phép tiếp cận, nhưng yêu cầu này không được các quan chức an ninh cấp cao của USAID chấp thuận. Trước tình huống này, đại diện DOGE cảnh báo rằng họ có thể liên hệ cơ quan thực thi pháp luật để can thiệp.
Cuối cùng, tình hình lắng dịu khi các nhân viên DOGE được cấp quyền truy cập theo yêu cầu, qua đó mở rộng phạm vi tiếp cận trong trụ sở USAID. Sau sự việc này, hai quan chức an ninh cấp cao của USAID cùng hàng chục viên chức khác, bao gồm nhiều người thuộc văn phòng lập pháp và công vụ, đã tạm dừng công tác.
Cùng ngày, trang web chính thức và tài khoản X của USAID ngừng hoạt động.
Sáng 3/2, nhân viên USAID tại Washington được thông báo làm việc từ xa và không đến trụ sở chính. Cùng ngày, chính quyền Trump liên hệ với Quốc hội để trao đổi về định hướng sắp tới đối với USAID.
“Họ nói rằng sẽ tiến hành đánh giá USAID và xem xét một số cải cách phù hợp,” Thượng nghị sĩ Dân chủ Andy Kim, người từng làm việc tại cơ quan này, chia sẻ. “Nhưng đó không phải sự thật. Họ biết rõ mục tiêu của mình, và nó không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu.”
Ngay cả một số thành viên Đảng Cộng hòa cũng bày tỏ lo ngại trong các cuộc trao đổi nội bộ, đặc biệt khi tình trạng đình trệ tại USAID có thể ảnh hưởng đến lợi ích của cử tri. Lệnh tạm dừng tài trợ khiến USAID không thể thực hiện các hợp đồng mua khoảng hai tỷ USD nông sản mỗi năm để phục vụ hoạt động viện trợ nhân đạo.
Theo thời gian, các động thái từ DOGE và chính quyền Trump ngày càng cho thấy định hướng thu hẹp vai trò của USAID.
Đêm 4/2, toàn bộ nhân viên USAID được tuyển dụng trực tiếp trên phạm vi toàn cầu nhận được thông báo về việc tạm dừng công tác. Những người làm việc tại nước ngoài được hướng dẫn trở về Mỹ trong vòng vài tuần. Tính đến chiều 7/2, chỉ còn khoảng 600 nhân viên tiếp tục làm việc tại cơ quan này.
Dù các đại diện DOGE đóng vai trò quan trọng trong những điều chỉnh này, một số quan chức đương nhiệm và cựu quan chức USAID cho rằng Marocco mới là nhân tố tác động lớn nhất đến những thay đổi sâu rộng vừa qua.
Marocco là người soạn thảo thông báo tạm dừng công tác gửi đến các nhân viên USAID trong tuần qua. Bản ghi nhớ do ông ban hành nêu rõ các điều khoản áp dụng, bao gồm yêu cầu nhân sự có tên trong danh sách không đến trụ sở USAID nếu chưa được phê duyệt. Thông báo cũng cung cấp số điện thoại của Chương trình Hỗ trợ Nhân viên USAID để những ai có nhu cầu có thể tìm kiếm tư vấn về sức khỏe tinh thần.
