::Lập trường thay đổi thất thường của ông Trump cho thấy chiến lược giằng co phức tạp của Mỹ trong cuộc chiến thương mại căng thẳng với Trung Quốc.
Vài ngày trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khiến căng thẳng thương mại với Trung Quốc leo thang. Ông chỉ trích gay gắt các biện pháp kiểm soát đất hiếm mới của Bắc Kinh, coi đó là hành động “thù địch” và “đáng xấu hổ”.
Nhà Trắng sau đó thông báo Mỹ sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc kể từ ngày 1/11. Trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump viết: “Thật khó tin Trung Quốc lại hành động như vậy, nhưng họ đã làm, và phần còn lại đã thuộc về lịch sử.”
Chỉ hai ngày sau, dường như chính ông lại muốn đảo ngược phát ngôn trước đó. Trong bài đăng trên mạng xã hội ngày 12/10, ông Trump viết: “Đừng lo về Trung Quốc, mọi chuyện sẽ ổn thôi”, đồng thời trấn an người ủng hộ rằng “Mỹ chỉ muốn giúp Trung Quốc, chứ không có ý làm hại họ”.
Sau khi Bắc Kinh lên tiếng chỉ trích Washington “áp dụng tiêu chuẩn kép”, Nhà Trắng đã tỏ ra mềm mỏng hơn. Bộ Thương mại Trung Quốc khẳng định việc siết kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là hành động “hợp pháp”, nhằm bảo vệ an ninh quốc gia, đồng thời nhấn mạnh rằng Mỹ cũng đã áp dụng các biện pháp tương tự và có hành vi phân biệt đối xử với Trung Quốc dưới danh nghĩa an ninh quốc gia.
Bộ này ngày 14/10 tuyên bố: “Nếu các ngài muốn đấu, chúng tôi sẽ đấu đến cùng.”
Ngay sau đó, ông Trump bất ngờ thay đổi giọng điệu. Tổng thống Mỹ cho biết Washington đang xem xét khả năng chấm dứt một số mối quan hệ thương mại với Bắc Kinh.
Ông viết trên mạng xã hội rằng, ông tin việc Trung Quốc cố tình ngừng mua đậu nành của Mỹ, gây khó khăn cho nông dân Mỹ, là một hành động “gây hấn kinh tế”. Do đó, Washington đang cân nhắc dừng giao dịch với Trung Quốc trong lĩnh vực dầu ăn và một số hoạt động thương mại khác như biện pháp đáp trả.
Trung Quốc – quốc gia nhập khẩu đậu nành lớn nhất thế giới gần đây đã cắt giảm mạnh lượng mua từ Mỹ, thay vào đó chuyển sang nhập khẩu từ Brazil và Argentina. Ông Trump từng kỳ vọng có thể bàn bạc trực tiếp vấn đề này với Chủ tịch Tập Cận Bình, đồng thời cảnh báo rằng Mỹ có thể ngừng một phần đáng kể các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc.
Những phát ngôn trái chiều của ông Trump trong vài ngày qua cho thấy sự giằng co nội bộ về chiến lược đối phó Bắc Kinh trong lĩnh vực thương mại. Ông liên tục chuyển hướng, từ lập trường cứng rắn mang tính trả đũa sang thái độ mềm mỏng, hòa giải hơn.
Josh Lipsky, giám đốc cấp cao của Trung tâm Địa Kinh tế thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, cho rằng ông Trump có thể coi việc Trung Quốc siết kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là “một sự xúc phạm mang tính cá nhân”, đặc biệt trong bối cảnh hai bên từng đạt thỏa thuận hạ nhiệt căng thẳng và cắt giảm thuế quan hồi tháng 5.
Trước đó, chính quyền ông Trump đã chọn cách xuống thang sau khi áp mức thuế bổ sung lên đến 145% hồi tháng 4, chỉ giữ lại thuế 30% với hàng hóa Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh vẫn duy trì mức thuế đáp trả 10% đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ.
Theo giới phân tích, ngoài việc thể hiện sự bất bình, Nhà Trắng dường như vẫn muốn giữ ngỏ khả năng tổ chức cuộc gặp thượng đỉnh giữa ông Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình. Washington kỳ vọng có thể đạt được một thỏa thuận thương mại toàn diện hơn với Bắc Kinh, đồng thời củng cố hình ảnh “bậc thầy thương lượng” của ông Trump.
Craig Singleton, chuyên gia cao cấp về Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ các Nền Dân chủ ở Washington, nhận định rằng ông Trump nhiều khả năng đang theo đuổi cùng lúc hai mục tiêu chiến lược.
“Theo Singleton, những lời đe dọa ban đầu của ông Trump nhằm phô diễn sự cứng rắn và gửi thông điệp trừng phạt tới Bắc Kinh, trong khi giọng điệu ôn hòa sau đó được dùng để trấn an thị trường và các đồng minh. Ông Trump và ê kíp của mình dường như tin rằng Bắc Kinh đã tính toán sai, và họ đang tạo ra cơ hội để ông Tập có thể lùi bước, tránh để căng thẳng leo thang thêm.”
Đất hiếm được xem là vật liệu cốt lõi trong sản xuất chip bán dẫn, chiến đấu cơ cùng nhiều công nghệ tiên tiến khác. Việc Bắc Kinh thắt chặt xuất khẩu nhóm khoáng sản này có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nền công nghiệp và sức mạnh quốc phòng của Mỹ. Dù Washington nhiều lần khẳng định nỗ lực giảm sự lệ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc, song giới chuyên gia nhận định mục tiêu đó vẫn còn khá xa tầm với.
Theo quy định mới của Bắc Kinh, mọi doanh nghiệp trên thế giới đều phải xin giấy phép nếu muốn xuất khẩu sản phẩm có chứa dù chỉ một lượng nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc. Biện pháp kiểm soát này cũng được áp dụng với các khoáng sản được sản xuất bằng công nghệ khai thác, tinh luyện hoặc chế tạo nam châm của Trung Quốc. Đáng chú ý, những công ty có liên quan đến quân đội nước ngoài sẽ không được cấp phép xuất khẩu.
Trung Quốc ban hành loạt biện pháp hạn chế mới sau khi chính quyền ông Trump mở rộng kiểm soát xuất khẩu, tác động đến hàng nghìn doanh nghiệp nước ngoài, trong đó có nhiều công ty Trung Quốc và Nga. Chính sách này được cho là nhằm ngăn các doanh nghiệp Trung Quốc tiếp cận những công nghệ nhạy cảm của Mỹ. Phía Bắc Kinh lên án Washington đã phá vỡ tinh thần hợp tác và thỏa thuận đàm phán mà hai bên từng đạt được trước đó.
Ông Lipsky cho rằng, Trung Quốc sẽ không áp dụng các biện pháp hạn chế mới đối với đất hiếm nếu Mỹ không mở rộng kiểm soát xuất khẩu trước đó. Ông cho biết, hai bên từng đạt được “thỏa thuận đình chiến tạm thời” vào mùa hè, khi cả Washington và Bắc Kinh đều muốn tránh leo thang căng thẳng trước cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo. Tuy nhiên, Bắc Kinh xem quy định thương mại mới của Mỹ là hành động vi phạm thỏa thuận, trong khi Washington lại coi việc Trung Quốc thắt chặt xuất khẩu đất hiếm cũng mang tính chất tương tự.
Phó tổng thống JD Vance bày tỏ khả năng đạt được thỏa thuận với Trung Quốc, đồng thời nhấn mạnh ông Trump vẫn coi trọng tình bạn với Chủ tịch Tập Cận Bình. Nhưng, ông cũng cảnh báo Bắc Kinh “không nên phản ứng một cách gay gắt”.
“Xin hãy yên tâm, Tổng thống Mỹ đang nắm trong tay nhiều quân bài hơn Trung Quốc,” ông nói.
Dù căng thẳng hiện tại có thể hạ nhiệt khi ông Tập Cận Bình và ông Trump gặp nhau, Julian Evans-Pritchard chuyên gia phân tích tại Công ty nghiên cứu Capital Economics (London) nhận định rằng “rõ ràng vẫn tồn tại nguy cơ cả hai bên sẽ cố chấp giữ lập trường của mình, tin rằng đối phương rồi sẽ phải nhượng bộ trước”.
