::
Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” của Israel khiến khả năng nối lại đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran trở nên bất định, song cả hai bên vẫn bày tỏ mong muốn đạt được một thỏa thuận.
Hồi tháng 4, Mỹ và Iran khởi động lại các cuộc đàm phán liên quan đến chương trình hạt nhân của Tehran, đánh dấu cấp độ tiếp xúc ngoại giao cao nhất giữa hai bên kể từ khi Washington rút khỏi thỏa thuận JCPOA năm 2018. Tính đến nay, hai nước đã tiến hành 5 vòng thảo luận tại Oman và Italy, được mô tả là diễn ra trong không khí tích cực.
Ngày 12/6, Tổng thống Donald Trump tuyên bố hai bên “đã tiến khá gần đến một thỏa thuận hợp lý”. Tuy nhiên, vòng đàm phán thứ 6 dự kiến tổ chức tại thủ đô Muscat (Oman) đã không thể diễn ra, khi Israel bất ngờ phát động chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” vào rạng sáng 13/6, tấn công các cơ sở hạt nhân và loại bỏ nhiều chỉ huy quân sự cũng như chuyên gia hạt nhân của Iran.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến dịch sẽ tiếp diễn chừng nào còn cần thiết. Đáp trả động thái này, Iran phóng tên lửa và tuyên bố hoãn vòng đàm phán với Mỹ.
Khi căng thẳng leo thang với các cuộc tập kích qua lại giữa Iran và Israel, triển vọng đạt được thỏa thuận hạt nhân trở nên mong manh. Tuy vậy, theo Suzanne Maloney chuyên gia về Iran và Giám đốc chương trình chính sách đối ngoại tại Viện Brookings – Iran nhiều khả năng vẫn buộc phải chọn giải pháp ngoại giao để vượt qua cuộc khủng hoảng mang tính sống còn này.
Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi cho rằng chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” của Israel không nhằm ngăn Tehran phát triển vũ khí hạt nhân, mà nhằm phá hoại tiến trình đàm phán giữa Mỹ và Iran, ngăn đôi bên đạt được một thỏa thuận không phù hợp với lợi ích của Thủ tướng Netanyahu.
“Đây là hành động làm tổn hại nghiêm trọng đến nỗ lực ngoại giao,” ông Araghchi phát biểu trong cuộc điện đàm ngày 16/6 với các ngoại trưởng Anh, Pháp, Đức và đại diện phụ trách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU).
Theo giới phân tích, các đợt không kích liên tục của Israel đã làm suy giảm đáng kể năng lực quân sự của Iran, đẩy nước này vào một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ cuộc chiến với Iraq năm 1980. Nhiều hệ thống phòng không bị phá hủy, không phận thủ đô Tehran bị Israel kiểm soát, các đồng minh trong khu vực từ chối can thiệp, trong khi kho tên lửa đáp trả của Iran đang dần cạn kiệt.
“Họ không còn con đường nào ngoài việc chuẩn bị cho một giải pháp ngoại giao,” Sanam Vakil, Giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại viện nghiên cứu Chatham House (Anh), nhận định với WSJ. “Dù muốn hay không, tiến trình đó sẽ gắn liền với Mỹ và chính quyền của ông Trump. Vì vậy, Iran buộc phải hành xử thận trọng, tránh đẩy căng thẳng với Washington lên quá cao.”
Khả năng đạt được một thỏa thuận hiện nay phụ thuộc phần lớn vào thời điểm và cách thức chấm dứt cuộc xung đột đang diễn ra giữa Israel và Iran.
Ngoại trưởng Araghchi, trưởng phái đoàn đàm phán của Iran, tuyên bố Tehran vẫn giữ mong muốn đạt được thỏa thuận với Washington và sẵn sàng quay lại bàn đối thoại nếu Israel ngừng các cuộc tấn công. Ông nhấn mạnh Iran sẽ không chấp nhận bất kỳ điều kiện nào làm phương hại đến quyền hợp pháp của nước này trong lĩnh vực hạt nhân, bao gồm việc làm giàu uranium ở mức thấp phục vụ mục đích dân sự.
Tổng thống Trump vẫn theo đuổi mục tiêu đạt được một thỏa thuận hạt nhân với Iran, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cho biết trong cuộc phỏng vấn với Fox News ngày 16/6. “Chúng tôi đã thiết lập một thế trận phòng thủ vững chắc trong khu vực nhằm tạo điều kiện thúc đẩy một giải pháp hòa bình. Và chúng tôi kỳ vọng điều đó sẽ trở thành hiện thực,” ông nói.
Tổng thống Trump có vẻ xem cuộc xung đột giữa Israel và Iran như một công cụ gây sức ép ngoại giao lên Tehran. Ông xác nhận đã được báo trước về chiến dịch không kích phủ đầu của Israel và không lấy làm bất ngờ trước diễn biến đó. Đồng thời, ông cũng không có động thái can thiệp nhằm kêu gọi Tel Aviv và Tehran chấm dứt các hành động trả đũa.
“Ông Trump không yêu cầu chúng tôi ngừng hành động,” Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich cho biết.
Một số quan chức và chuyên gia Israel nhận định việc Iran bày tỏ thiện chí nối lại đàm phán chỉ là chiến lược trì hoãn, nhằm tranh thủ thời gian củng cố lực lượng sau các đợt không kích của Israel. Họ kêu gọi Tổng thống Trump kiên nhẫn, chờ đến khi Israel đạt được thắng lợi toàn diện trước Iran để Mỹ có thêm vị thế trong đàm phán.
“Iran đang tìm cách tạo ra bất đồng giữa Mỹ và Israel,” ông Avner Golov, cựu giám đốc cao cấp về chính sách đối ngoại tại Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, nhận định. “Họ muốn Mỹ gây sức ép buộc Israel ngừng tấn công, từ đó kéo dài thời gian cho tiến trình ngoại giao.”
Phát biểu ngày 16/6, Tổng thống Trump cho biết Iran đã gửi tín hiệu mong muốn đối thoại thông qua một số quốc gia Arab làm trung gian, dù phía Tehran chưa xác nhận thông tin này.
“Họ muốn đàm phán, lẽ ra điều đó nên được thực hiện từ sớm,” Tổng thống Trump phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh G7 ở Canada. Ông cho biết sẽ rút ngắn chuyến công du, trở về Mỹ sớm hơn một ngày để xử lý cuộc khủng hoảng tại Trung Đông.
Theo trang tin Axios, Washington đang tiến hành trao đổi với Tehran về khả năng tổ chức cuộc gặp giữa Đặc phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff và Ngoại trưởng Iran Araghchi trong tuần này. Nội dung đàm phán dự kiến xoay quanh thỏa thuận hạt nhân và các biện pháp chấm dứt xung đột giữa Israel và Iran.
“Chúng ta rồi sẽ trở lại bàn đàm phán, nhưng chưa rõ Israel và khu vực sẽ phải chịu tổn thất đến mức nào,” bà Karin von Hippel, cựu giám đốc Viện nghiên cứu quốc phòng RUSI tại Anh, nhận xét. “Khó khăn nằm ở chỗ Iran muốn bảo toàn thể diện, trong khi ông Trump thường áp dụng chiến thuật gây áp lực tối đa để buộc đối phương phải nhún nhường.”
Các nhà phân tích cho rằng một thỏa thuận yêu cầu Iran từ bỏ quyền làm giàu uranium sẽ khó được Tehran chấp nhận. “Họ sẽ không dễ dàng từ bỏ, cũng sẽ không đầu hàng,” Vali Nasr, giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp Johns Hopkins và cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, nhận định.
Điều này cho thấy nhiều khả năng bất kỳ thỏa thuận hạt nhân nào trong tương lai cũng sẽ mang nhiều điểm tương đồng với JCPOA – thỏa thuận mà Iran cùng Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc và EU đã ký kết năm 2015. Tuy nhiên, Tổng thống Trump cho rằng JCPOA không đáp ứng hiệu quả các mục tiêu và đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận này vào năm 2018 để theo đuổi một thỏa thuận toàn diện hơn.
“Ông Trump muốn để lại dấu ấn riêng và coi đó là một thắng lợi,” bà von Hippel cho biết. “Nếu thỏa thuận mới có đủ cam kết bảo vệ lợi ích của Iran, ông có thể đạt được điều mình mong muốn.”
