::
Dù Mỹ muốn lôi kéo các đồng minh trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Trung Quốc, chính sách thuế lại khiến nhiều đối tác dần rời xa Washington.
Sau nhiều vòng đàm phán kéo dài, đến cuối tháng 4, Anh và Singapore hai đồng minh thân thiết của Mỹ thông báo vẫn chưa thể thu hẹp bất đồng để đạt được thỏa thuận thương mại với chính quyền Tổng thống Donald Trump.
Cả hai nằm trong nhóm hàng chục quốc gia đang tìm cách thương lượng nhằm được miễn hoặc giảm các mức thuế đối ứng vốn rất cao, khi thời hạn tạm hoãn 90 ngày sắp hết hiệu lực. Trong thời gian này, Washington đã kêu gọi các nước đồng minh, đặc biệt là các nền kinh tế châu Âu, cùng phối hợp hạn chế quyền tiếp cận công nghệ tiên tiến và thị trường toàn cầu của Trung Quốc.
Trong khi Trung Quốc chưa có dấu hiệu xuống thang, nhiều quốc gia bắt đầu nghi ngờ độ bền vững của mối quan hệ đồng minh với Mỹ dưới thời ông Trump. Chính sách thuế “ngày giải phóng” mà Washington áp dụng không phân biệt giữa đối tác hay đối thủ, khiến niềm tin vào Mỹ suy giảm giữa lúc tình hình toàn cầu nhiều bất ổn.
“Dù là bạn bè, đồng minh hay đối thủ, tất cả đều bị Mỹ đối xử như nhau, thiếu sự tôn trọng. Mọi chuyện đang trở thành một cuộc chơi nơi kẻ mạnh giành phần thắng,” cựu ngoại trưởng Đan Mạch Jeppe Kofod bình luận, cho rằng bối cảnh hiện tại là “vô cùng khó khăn”.
Rạn nứt trong quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh đã manh nha từ trước khi các mức thuế mới được đưa ra. Tổng thống Trump từng khiến châu Âu bất ngờ khi thúc đẩy đối thoại với Nga, làm suy yếu nỗ lực cô lập Moscow mà phương Tây duy trì dưới thời ông Joe Biden. Bên cạnh đó, các đề xuất về việc sáp nhập Greenland và Canada cũng làm dấy lên lo ngại trong giới lãnh đạo nhiều nước đồng minh.
Thay vì ủng hộ đường lối của Washington, ngày càng nhiều lãnh đạo châu Âu đang tìm kiếm hướng đi độc lập. Ngay sau khi Mỹ công bố chính sách thuế quan mới, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã điện đàm với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường. Một hội nghị thượng đỉnh EU – Trung Quốc cũng được lên kế hoạch tổ chức vào tháng 7.
Gần đây, Liên minh châu Âu và Bắc Kinh đã đồng ý nối lại đàm phán nhằm giải quyết tranh chấp liên quan đến nhập khẩu ô tô điện từ Trung Quốc mặt hàng bị EU áp thuế trong vài tháng.
Trong chuyến thăm Trung Quốc tháng trước, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez đã kêu gọi châu Âu đánh giá lại quan hệ với Bắc Kinh trong bối cảnh khu vực cần thích ứng với trật tự mới. Phát biểu này nhanh chóng vấp phải phản ứng từ Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, người cho rằng việc hợp tác với Trung Quốc chẳng khác nào “tự gây tổn hại”.
Tiếp đón ông Sanchez, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết châu Âu và Trung Quốc cần “cùng nhau bảo vệ tiến trình toàn cầu hóa kinh tế, duy trì môi trường thương mại quốc tế, và phản đối các hành động đơn phương cùng hành vi bắt nạt”.
Ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, các đồng minh và đối tác của Mỹ như Singapore cũng bắt đầu cân nhắc con đường riêng, trong bối cảnh lòng tin vào Washington bị lung lay bởi chính sách thuế đối ứng.
“Ông Trump cho rằng đồng minh gây tổn hại cho Mỹ còn hơn cả đối thủ,” giáo sư Thitinan Pongsudhirak từ Đại học Chulalongkorn (Thái Lan) nhận xét, đồng thời cảnh báo rằng Mỹ đang tự làm suy yếu mối quan hệ với các đối tác.
Ngay cả với Australia quốc gia có nhiều điểm tương đồng với Mỹ về văn hóa và chính trị quan hệ song phương cũng đang trở nên mang nặng tính lợi ích, theo nhận định của giới chuyên gia.
“Chính Mỹ đã làm tổn hại quan hệ với các đồng minh. Dù không còn có thể chia sẻ giá trị như trước đây, chúng tôi vẫn sẽ hợp tác dựa trên lợi ích chung. Vì vậy, còn quá sớm để khẳng định mạng lưới đồng minh của Mỹ đã sụp đổ,” cựu Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull phát biểu.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt bác bỏ ý kiến cho rằng Mỹ đang đẩy các đồng minh ra xa. “Họ cần Mỹ, cũng như thị trường và mô hình kinh tế của chúng tôi để tồn tại. Tổng thống Trump đang tận dụng lợi thế đó để mang lại lợi ích cho nước Mỹ,” bà nói.
Chính quyền Trump dường như cũng tin rằng “Trung Quốc phụ thuộc vào Mỹ” và đã dùng mức thuế lên tới 145% để gây áp lực buộc Bắc Kinh phải lùi bước. Tuy nhiên, Washington có vẻ đã không lường trước được phản ứng cứng rắn từ Trung Quốc, khi nước này tuyên bố “sẵn sàng đối đầu đến cùng” và không nhượng bộ, kể cả sau khi ông Trump phát tín hiệu sẵn sàng xem xét giảm thuế.
“Trước đây, các mối liên kết kinh tế được coi là yếu tố then chốt giúp duy trì ổn định trong quan hệ cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Mỹ và Trung Quốc. Hai bên được cho là có mối quan hệ cộng sinh. Nhưng hiện tại, mối quan hệ đó đã bị xáo trộn,” Robert Ward, Chủ tịch phụ trách khu vực Nhật Bản tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, nhận định.
Sau thời gian căng thẳng kéo dài, Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 2/5 cho biết Mỹ đã chủ động liên hệ nhằm thảo luận khả năng đàm phán về mức thuế 145% do Tổng thống Trump áp đặt. Bắc Kinh cũng khẳng định sẵn sàng đối thoại, được xem là tín hiệu tích cực trong nỗ lực giảm nhiệt căng thẳng thương mại giữa hai nước.
Tuy nhiên, Bộ Thương mại Trung Quốc nhấn mạnh rằng Mỹ phải có động thái cụ thể để khắc phục “những sai lầm trong hành động” và dỡ bỏ các mức thuế đơn phương. Bắc Kinh yêu cầu Washington thể hiện “thiện chí thực sự” trong quá trình thương lượng, đồng thời cảnh báo rằng “lấy đối thoại làm công cụ gây áp lực sẽ không đem lại hiệu quả”.
Nhiều nhà phân tích nhận định không phải mọi đối tác đều tin rằng Mỹ sẽ chiếm ưu thế trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc. Hiện nay, nhiều quốc gia xem Trung Quốc chứ không phải Mỹ là đối tác thương mại hàng đầu. Australia là một ví dụ điển hình, khi giá trị hàng hóa xuất khẩu sang Mỹ chỉ chiếm khoảng 15% so với xuất khẩu sang Trung Quốc.
“Mỹ dựng lên các rào cản, trong khi Trung Quốc xây dựng cầu nối,” Thẩm Thi Vĩ, chuyên gia tại Đại học Sư phạm Chiết Giang, nói.
Khác với Mỹ, Trung Quốc không đặt ra yêu cầu buộc các quốc gia phải chọn bên. “Không quốc gia nào là ngây thơ, họ luôn có sự đề phòng. Việc cho rằng các nước sẽ phải chọn phe giữa Mỹ và Trung Quốc là quan niệm sai lệch điều đó sẽ không xảy ra. Ngày nay, các quốc gia lựa chọn dựa trên từng vấn đề cụ thể chứ không phải theo phe quốc gia,” ông Châu Ba, đại tá quân đội Trung Quốc đã nghỉ hưu và hiện là chuyên gia tại Trung tâm Chiến lược và An ninh Quốc tế, Đại học Thanh Hoa, nói.
Bernard Guetta, nghị sĩ Nghị viện châu Âu, cảnh báo nếu chính quyền Tổng thống Trump không thay đổi lập trường và chính sách thuế hiện tại, không thể loại trừ khả năng châu Âu và Trung Quốc sẽ tiến tới mối quan hệ gần gũi hơn.
“Châu Âu ngày càng cân nhắc khả năng xích lại gần Trung Quốc, bởi chính quyền mới của Mỹ không thể hiện thiện chí với EU, mà ngược lại còn gây ra nhiều phiền toái,” ông Guetta nói.
Tuy vậy, một số chính trị gia châu Âu lại giữ quan điểm thận trọng hơn. “Mâu thuẫn với Mỹ không có nghĩa là chúng tôi phải lập tức nghiêng về phía Trung Quốc,” nghị sĩ Đức Nicolas Zippelius nói.
Ông cho rằng ưu tiên hiện tại của EU nên là mở rộng quan hệ thương mại với các đối tác có cùng giá trị như Nhật Bản hoặc khu vực vùng Vịnh, dù thừa nhận rằng “điều này sẽ không hề dễ dàng”.
Cựu Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton cảnh báo rằng nỗ lực của chính quyền Tổng thống Trump nhằm gia tăng áp lực thương mại lên Trung Quốc thông qua thuế quan có thể phản tác dụng, do các biện pháp này cũng gây tổn hại cho các đồng minh.
“Đây rõ ràng không phải cách ứng xử với bạn bè. Bạn không thể công khai trừng phạt họ rồi quay lại tuyên bố sẽ áp thuế nếu họ không cư xử ‘tốt hơn’ trong đàm phán thương mại,” ông Bolton nói.
